Naukowe podejście do Masażu Shantala

Nasza Szkoła została niedawno zaproszona przez największą Szkołę Rodzenia w regionie do poprowadzenia zajęć dla przyszłych rodziców z Masażu Shantala i wpływu dotyku na rozwój dziecka. Mieliśmy przyjemność wystąpienia przed najbardziej wymagającą i głodną wiedzy publiką. Z tego miejsca serdecznie dziękuję uczestnikom za przybycie.
Chciałem jednak podnieść pewną kwestię, która została poruszona przez słuchaczkę, która już po zajęciach zadał nam pytanie:

Skąd wiadomo, że to Masaż Shantala ma taki korzystny wpływ na rozwój dziecka? Czy są prowadzone na ten temat jakieś badania?

My, jako praktycy Masażu, wiemy z doświadczenia (własnego oraz naszych studentów) jakie efekty daje korzystanie z techniki Shantala. Możemy  tym mówić dużo i w różnych kontekstach. Chcemy dzielić się tą wiedzą, ponieważ wierzymy, że jest ona potrzebna rodzicom i opiekunom dzieci. Duże doświadczenie, lata spotykania się z osobami, które masaż znają i stosują dają nam jasną odpowiedź na pytanie zadane powyżej. 

Ale czy istnieją badania naukowe potwierdzające nasze słowa i jasny przekaz?

Poniżej przedstawiam badania wykonane w 2013 roku Gnieźnie na grupie dzieci w wieku niemowlęcym oraz ich rodziców. Opublikowane w 2014 r. w magazynie Hygeia Public Health. 

Zapraszam do zapoznania się z treścią badania
oraz naszym podsumowaniem tematu.

Ocena skuteczności stosowania Masażu Shantali u niemowląt

Evaluation of the efficacy of Shantala Massage for infants

Autorzy:
Angelika Michalczak (Pracownia Terapii Manualnej i Masażu, Wyższa Szkoła Edukacji i Terapii w Poznaniu),
Małgorzata Chochowska (Centrum Terapii Manualnej i Fizjoterapii „Kore”),
Jerzy T. Marcinkowski (Zakład Higieny, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny w Poznaniu)

Publikacja: Hygeia Public Health 2014, 49(3): 501-506

Poniższy artykuł oraz jego pełna wersja dostępna na końcu strony (do pobrania) zostały upublicznione za zgodą i wiedzą wydawcy. Nie odpowiadamy za treść artykułu. Wszelkie sprawy i pytania dotyczące publikacji prosimy kierować do wydawcy lub autorów.

Wprowadzenie. Francuski położnik Fryderyk Leboyer w 1976 r. wprowadził na europejski grunt Masaż Shantali (MS). Masaż Shantala wykonuje się bardzo delikatnie (powoli, w stałym rytmie, nie odrywając dłoni od ciała dziecka) i w tradycyjnie ustalonej kolejności: klatka piersiowa, ramiona, przedramiona, dłonie, brzuch, uda, podudzia i stopy, brzuch, grzbiet i twarz. U dzieci prawidłowo rozwijających MS stosuje się w celach profilaktycznych – jest on częścią Rodzicielstwa Bliskości.
Cel badań. Ocena wpływu stosowania MS u niemowląt.
Materiał i metoda. Badania przeprowadzono w Szkole Rodzenia „Żabka” w Gnieźnie, w grudniu 2013 r. Zajęcia instruktażowe z MS odbyły się pięciokrotnie – w ciągu dwóch tygodni (co drugi dzień).
W zajęciach uczestniczyło 20 niemowląt (14 dziewczynek i 7 chłopców), w wieku 1-3 m.ż. (średnia 1,4 m.ż.), wraz ze swymi rodzicami (w wieku: 28-42 lata, średnia: 34 lata), którzy wyrazili zgodę na udział w badaniach. Niemowlęta zostały ocenione przez lekarza pediatrę i psychologa. U każdego z dzieci stwierdzono prawidłowy rozwój. Następnie rodzice przez miesiąc kontynuowali masaż samodzielnie w domu. Poproszono rodziców o trzykrotną (1. przed rozpoczęciem cyklu spotkań instruktażowych; 2. po ich zakończeniu; oraz 3. po miesiącu od ostatniego spotkania instruktażowego) subiektywną ocenę (z wykorzystaniem 11-stopniowej skali VAS): ogólnego zachowania się dziecka, łatwości zasypiania, snu, wypróżniania, płaczliwości, a także umiejętności przewidywania potrzeb dziecka oraz więzi z dzieckiem.
Wyniki. Już po 5 spotkaniu zauważono istotną statystycznie poprawę w zakresie wszystkich wymienionych powyżej wskaźników w stosunku do stanu wyjściowego (Test Wilcoxona, p<0,05). Po kolejnym miesiącu wykonywania masażu zauważono dalszą istotna statystycznie poprawę (Test Wilcoxona, p<0,05).
Wniosek. Masaż Shantali można uznać za bardzo skuteczny i potrzebny od pierwszych chwil dziecka na świecie.

Wstęp
Rola dotyku
Dotyk odgrywa bardzo ważną rolę w życiu, co jest szczególnie istotne u małych dzieci, które dla prawidłowego rozwoju społecznego potrzebują częstego okazywania im czułego głaskania i przytulania – bez których trudno byłoby im przetrwać.
Uważa się, że potrzeba dotyku i odczuwania bliskości jest najważniejszą potrzebą nowo narodzonego dziecka. Położnicy i neonatolodzy doskonale wiedzą, jak ważny jest pierwszy kontakt „skóra do skóry” (skin to skin, STS) dziecka i matki bezpośrednio po porodzie. Dlatego dla zachowania tego kontaktu kładzie się nagiego noworodka – jeszcze z zachowaną pępowiną – na nagim ciele matki, aby oboje mogli nawiązać pierwszy kontakt, także wzrokowy. Dziecko musi być w tym okresie ogrzane i okryte tak, aby nie utraciło ciepła, ale kontakt ten nie powinien być zakłócany przez dwie godziny po porodzie. Uważa się, że odpępnienie i ocena w skali Apgar powinny się odbywać na brzuchu matki, a wszelkie rutynowe czynności poporodowe, jak: ważenie, kąpiel i ubieranie – powinny poczekać do zakończenia wczesnego, a tak ważnego, kontaktu „skóra do skóry”.

Masaż Shantali – dotyk miłości*
W Indiach, jak i w wielu innych kulturach tradycyjnych (Afryka, Azja), masaż stanowi formę codziennej pielęgnacji dziecka – począwszy od dnia jego narodzin. Masaż Shantali pochodzi właśnie z Indii – a na grunt europejski wprowadził go w 1976 r. francuski położnik Fryderyk Leboyer, który podczas pobytu w Kalkucie spotkał Shantal (od jej imienia pochodzi nazwa masażu) – częściowo sparaliżowaną młodą kobietę, która masowała swoje dziecko (niemowlę) siedząc na ulicy.
Leboyer opisuje, jak pewnego słonecznego poranka po wyjściu na spacer dzięki Shantal stał się świadkiem spektaklu pełnego piękna i miłości matczynej: „W samotności i ciszy przyglądał się Shantal, która spo-wodowała w nim zaciekawienie. To było jak balet, tyle było w tym oddania, stabilnego rytmu i czułości”. Kiedy Shantal skończyła wykonywać masaż i spostrzegła się, że obserwuje ją mężczyzna, uśmiechnęła się do niego, Leboyer zapytał czy mógłby przyjść następnego dnia by ją sfotografować i udokumentować ten masaż. Shantal wydawała się bardzo zaskoczona, ale wyraziła zgodę, a Leboyer przychodził codziennie by uchwycić na zdjęciach powagę, miłość, ciszę i oddanie.

Rodzicielstwo bliskości
Zachwyt Leboyera nad tą głęboko naturalną formą kontaktu matki i dziecka będzie bardziej zrozumiały, kiedy uświadomimy sobie, że w tamtym czasie królowało w Europie tzw. „zimne wychowanie”, polegające na dążeniu do szybkiego usamodzielniania się dzieci, do czego starano się dążyć poprzez regularne karmienia dziecka (tzw. „na godzinę” – w opozycji do „na żądanie”), kobiety były zachęcane do podawania dzieciom gotowych mieszanek – co oznaczało szybkie odstawienie dziecka od piersi; ponadto bardzo szybko odzwyczajano dziecko od spania z rodzicami (nawet kosztem długotrwałego płaczu nocnego). Warto także dodać, że w latach 70. i 80. XX wieku przestrzegano kobiety przed noszeniem dziecka („bo się przyzwyczai”) i nadmiernego okazywania dziecku uczuć.
Obecnie propaguje się raczej ideę Rodzicielstwa Bliskości (attachment parenting, AP). Termin ten został utworzony przez amerykańskiego pediatrę Williama Searsa, i dotyczy „filozofii rodzicielstwa”, zaczerpniętej z psychologii rozwojowej i opartej na teorii przywiązania, autorstwa Johna Bowlego. Podstawą rodzicielstwa bliskości jest wytworzenie bezpiecznej więzi dziecka z opiekunami, która będzie warunkowała
w przyszłości siłę i jakość relacji społecznych oraz będzie miała kluczowy wpływ na późniejsze życie dziecka. Jeśli rodzice są wrażliwi i dostępni emocjonalnie, to pomagają dziecku zbudować bezpieczny styl przywiązania, który sprzyja prawidłowemu rozwojowi społecznemu i emocjonalnemu oraz wpływa na poczucie szczęścia. Mniej wrażliwi i oddaleni emocjonalnie rodzice – którzy zaniedbują potrzeby dziecka – nie zapewnią warunków do wytworzenia bezpiecznego stylu przywiązania.
Do elementów rodzicielstwa bliskości należy m.in: „zapewnie odżywczego dotyku” i właśnie na tym gruncie masaż Shantali zyskuje coraz większą popularność.

Warunki do wykonania masażu Shantali
MS wykonywany jest przed posiłkami lub co najmniej dwie godziny po posiłku. Może być on powtarzany dwukrotnie w ciągu dnia: przed śniadaniem oraz wieczorem przed kąpielą. Pomieszczenie, w którym przystępujemy do masażu, powinno mieć odpowiednią temperaturę. Dziecko powinno zostać całkowicie rozebrane, ale nie może ono odczuwać chłodu. Masaż dobrze jest zakończyć kąpielą oraz ćwiczeniami”.
Masaż rozpoczynamy dopiero po nawiązaniu kontaktu wzrokowego oraz emocjonalnego z dzieckiem. Dziecko musi być w bardzo dobrym nastroju i gotowe do współpracy. Podczas masażu opiekun dziecka przyjmuje najczęściej pozycję siedzącą (najlepiej na podłodze), a na swoich wyprostowanych kończynach dolnych na kocu i nieprzemakalnym podkładzie (wynikiem odprężenia, rozluźnienia i dobrego samopoczucia dziecko podczas masażu jest często opróżnienie pęcherza) układa dziecko w pozycji na grzbiecie.
Do masażu używa się oliwki albo pudru dla niemowląt, a w kulturach tradycyjnych – różnych, lokalnie dostępnych olejów naturalnych (z pestek winogron, migdałowego). Główną techniką w MS jest głaskanie, które wykonuje się bardzo delikatnie, powoli, z zachowaniem stałego rytmu, nie odrywając dłoni od ciała dziecka.
MS wykonuje się zgodnie z tradycyjnie ustaloną kolejnością. Jako pierwsza masowana jest klatka piersiowa dziecka, następnie, ramiona, przedramiona i dłonie. Następnie po obrocie na brzuch i położeniu dziecka w kierunku poprzecznym w stosunku do kończyn dolnych, wykonuje się masaż grzbietu. Następnie ponownie powraca się do pozycji wyjściowej i wykonuje masaż twarzy. Na zakończenie przeprowadza się kilka ćwiczeń rozluźniających – najczęściej z przekroczeniem linii środka ciała (u niemowląt które ukończyły 3 miesiąc życia).

Cel badań
Ocena stosowania masażu Shantali u niemowląt.

Metodyka
Badania przeprowadzono w Szkole Rodzenia „Żabka” w Gnieźnie, w grudniu 2013 r. Zajęcia z MS odbyły się pięciokrotnie – w ciągu dwóch tygodni (co drugi dzień). W zajęciach uczestniczyło 20 niemowląt (14 dziewczynek i 7 chłopców), w wieku 1- 3 m.ż. (średnia 1,4 m.ż), wraz ze swymi rodzicami (w wieku: 28-42 lata, średnia: 34 lat), którzy wyrazili zgodę na udział w badaniach. Niemowlęta zostały ocenione przez lekarza pediatrę i psychologa. U każdego z dzieci stwierdzono prawidłowy rozwój. Kryteria włączenia i wykluczenia z badań przedstawia tabela I.
MS wykonywany był zgodnie z tradycyjnie ustaloną kolejnością. Posługiwano się następującymi technikami (w kolejności wykonywania): „otwieranie książki”, „motyl”, „ruchy przypominające dojenie”, „wyżymanie ręcznika”, „młyńskie koło”, „prasowanie”, „ściskanie paluszków”, „spacerek, wałkowanie”, „mała i duża zjeżdżalnia”, „czesanie”, „A kuku!”, „uśmiechnij się”. Każdą technikę powtarzano około 5-7 razy, a całe spotkanie trwało 45min. Po zakończeniu serii 5 spotkań instruktażowych, rodzice kontynuowali przez miesiąc wykony-wanie MS w domu – samodzielnie.
Dokonano trzykrotnej oceny: 1. przed rozpo-częciem cyklu spotkań instruktażowych MS; 2. po ich zakończeniu oraz 3. po miesiącu od ostatniego spotkania. Wyniki przeanalizowano statystycznie w programie Statistica 6,0.
Ocenie z użyciem 11-stopniowej skali VAS pod-dano zachowanie się dziecka w subiektywnej ocenie rodziców, w zakresie: ogólnej oceny zachowania się dziecka („0” – bardzo niespokojne zachowanie, „10” – zachowanie bardzo spokojne); łatwości zasypiania („0” – duże trudności w zasypianiu, „10” – zasypianie bez żadnych trudności); snu („0” – sen bardzo niespo-kojny, „10” – sen całkowicie spokojny); wypróżnianie się dziecka („0” – bardzo duże trudności z wypróż-nianiem, „10” – brak problemów z wypróżnianiem), płaczliwość dziecka („0” – bardzo duża płaczliwość, „10” – dziecko całkowicie spokojne); a także umie-jętność przewidywania potrzeb dziecka („0” – brak umiejętności przewidywania potrzeb dziecka, „10”– bardzo dobre przewidywaniem potrzeb dziecka) oraz więź z dzieckiem („0” – brak więzi, „10” – bardzo silna więź). Na koniec zadano pytanie o ogólną ocenę MS.

Wyniki
Wyniki badań przedstawiono w tabeli II. Zauważono istotną statystycznie poprawę w zakresie wszystkich wymienionych w tabeli II wskaźników zachowania się dziecka (ANOVA Friedmana, p<0,05) – tabela III.
Istotną statystycznie poprawę w stosunku do stanu wyjściowego odnotowano już po 5 spotkaniu instruktażowym (po 2 tygodniach) – (Test Wilcoxona, p<0,05) – tabela IV. Po kolejnym miesiącu wykonywania masażu zauważono dalszą poprawę, która okazała się istotna statystycznie (Test Wilcoxona, p<0,05) – tabela IV.

Dyskusja
Dotyk jest najważniejszym i najbardziej wykształconym zmysłem w momencie narodzin, a dotyk pełen miłości i ciepła, to być może najdoskonalszy prezent, jakim można obdarować dziecko. Wspaniałą formą dotyku jest Masaż Shantali.
Zwolennicy stosowania Masażu Shantali twierdzą, że czuły i regularny dotyk może zastąpić zabawki mające „przyspieszać” rozwój dziecka. Już wczesne badania Castlera (1965), potwierdzały, że dzieci ddatkowo stymulowane czuciowo w formie głaskania z delikatnym naciskiem rozwijały się szybciej niż dzieci z grupy kontrolnej. Istotny związek rozwoju zdolności poznawczych ze stosowaniem masażu
u 4‑miesiecznych niemowląt stwierdzili też Cigales i wsp. 
Również w badaniach własnych, w subiektywnej ocenie odczuć rodziców niemowląt, dotyczących stosowania Masażu Shantali, masaż ten wypadł korzystnie. Rodzice zauważyli, że skutkiem stosowania masażu było znaczne uspokojenie i wyciszenie dziecka, poprawa zasypiania oraz samego snu. Również inni autorzy potwierdzają związek ukierunkowanej stymulacji kinestatycznej noworodka z jego zachowaniem. Prawdopodobnie ma to związek z aktywacją osi przysadkowo-podwzgórzowej oraz normalizacją wydzielania kortyzolu– na co wskazują w swoich badaniach Gunnar  oraz Gunnar i wsp. Kortyzol charakteryzuje się dobowym rytmem wydzielania, w związku z czym jego stężenie w surowicy krwi jest najwyższe w godzinach porannych, zaś najniższe w godzinach wieczornych. Stale wysoki poziom
wszystkie wyniki różnią sie w sposób istotny statystycznie, przy p<0,05
kortyzolu powoduje zwiększenie stężenia glukozy we krwi, co jest korzystne w sytuacji stresowej – stąd kortyzol bywa określany hormonem stresu. Jednakże stale wysoki poziom kortyzolu jest z wielu względów niekorzystny. Normalizację dobowego rytmu wydzie-lania kortyzolu w wyniku stosowania MS u niemowląt zauważyli też Fogaca i wsp.
Spokojne zachowanie dziecka i umiejętność przewidywania jego potrzeb w naturalny sposób prowadzi do zacieśnienia więzi z opiekunem, co zauważono także w badaniach własnych.
Powyższe zależności należy mieć na uwadze, przy przystąpieniem do masażu Shantali. Generalnie pierwsze zabiegi powinny dać już zauważalne efekty (w  badaniach własnych były one widoczne już po 5. spotkaniu instruktażowym – czyli po dwóch tygodniach).
Decydując się na masaż niemowlęcia, zawsze należy mieć na uwadze indywidualną wrażliwość każdego dziecka, jego ogólny stan zdrowia, chęć współpracy dziecka oraz opiekuna. Pisząc o wrażliwości niemowlęcia można w tym momencie wspomnieć regułę Hildebrandta, który mówi między innymi o niekorzystnym działaniu bardzo silnych bodźców na organizm człowieka. „Przy doborze siły bodźca należy kierować się zasadą, że bodziec powinien być tak silny, jak to jest konieczne, a jednoczenie tak słaby, jak to jest tylko możliwe”. Warto jednak podkreślić, że ze względu na swoją wyjątkową delikatność masaż Shantali można stosować nie tylko u dzieci zdrowych (tak jak miało to miejsce w prezentowanych badaniach własnych) ale również u dzieci chorych. Jego pozytywny wpływ wykazano u dzieci z: astmą (poprawa szczytowego przepływu powietrza – peak air flow), mózgowym porażeniem dziecięcym oraz zespołem Downa (poprawa napięcia mięśniowego oraz małej i dużej motoryki), z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej – ADHD (uspokojenie i większe zadowolenie dzieci), autyzmem (mniejsza liczba zachowań stereotypowych, mniej problemów ze snem, mniejsza awersja do dotyku), u dzieci z płodowym zespołem alkoholowym – FAS (zmniejszony poziom lęku oraz zmniejszenie poziomu kortyzolu we krwi), a także zakażonych wirusem HIV (wzrost komórek CD4).
W tym miejscu należy bardzo mocno podkreślić, że o skuteczności masażu Shantali nie decyduje kolejność technik, czy liczba powtórzeń każdej z nich. Autorzy artykułu wspominają o tym, ponieważ bardzo często rodzice czują, ze muszą poprosić specjalistę o masaż swojego dziecka. Nic bardziej mylnego. Każda matka oraz ojciec są stworzeni do masowania swojego dziecka, a fizjoterapeuta powinien udzielać im tylko wskazówek lub rozwiewać wątpliwości dotyczące różnych aspektów masażu (środków pielęgnacyjnych, pozycji itp., czasu trwania).
Wprawdzie masaż Shantalia posiada tradycyjnie ustaloną kolejność – ponieważ taką właśnie kolejność stosowała Shantala. Nie znaczy to jednak, że jest to niezmienny i uświęcony kanon. W tym masażu techni-ka nie odgrywa decydującej roli. Najważniejszą kwestią – która często ulega zagubieniu we współczesnym świecie zachodnim – jest miłość przekazywana w ten sposób dziecku przez matkę, czy ojca.

Na zakończenie warto przytoczyć fragment książki Fredericka Leboyer: „Prawdziwa wiedza jestw tobie. Ta wiedza po prostu jest. Wszędzie. W twoich plecach. W twych rękach, które teraz same podążają w odpowiednim kierunku, nosząc w sobie dziwną siłę. Zmieniły się twoje ręce, zręczne, mądre ręce. Uważne i czułe. Poruszane dyskretnym, nieodwołalnym ryt-mem. Masaż stał się tańcem.”.

Wnioski
1. Masaż Shantali przyczynia się do poprawy zachowania niemowlęcia, wyrażonej poprzez polepszenie rytmu wypróżniania się, zmniejszenie płaczliwości, poprawę zasypiania, oraz jakości snu u niemowlęcia – w subiektywnej opinii rodziców.

2. Masaż Shantali przyczynia się od nawiązania bliższej więzi z opiekunem oraz lepszego przewidywania potrzeb dziecka przez opiekuna – w subiektywnej opinii rodziców dziecka.

Podsumowanie

Badanie wykonane przez trójkę autorów zostało przeprowadzone na grupie rodziców, którzy nauczyli się stosowania Masażu Shantala na zajęciach warsztatowych a następnie korzystali z techniki w domu, masując swoje dzieci.
Samo badanie zostało przeprowadzone z zastosowaniem wywiadów oraz gromadzenia materiałów, które dostarczali badani, w sposób profesjonalny, narzucony przez naukowe podejście badaczy do tematu.
Wyniki są jednoznaczne – stosowanie Masażu Shantala w praktyce, w warunkach domowych, przynosi rezultaty w bardzo krótkim czasie:

(…)Zauważono istotną statystycznie poprawę w zakresie wszystkich wymienionych (…) wskaźników zachowania się dziecka.
Istotną statystycznie poprawę w stosunku do stanu wyjściowego odnotowano już po 5 spotkaniu instruktażowym (po 2 tygodniach) (…) Po kolejnym miesiącu wykonywania masażu zauważono dalszą poprawę, która okazała się istotna statystycznie.

Wnioski przeprowadzone po dokonani analizy badania dają klarowną odpowiedź na częste pytania, jakie słyszymy z ust osób, które dopiero zaczynają interesować się tematem wpływu Masażu Shantala na rozwój dziecka – “Czy To Działa?”
TAK, to działa. Wpływ dotyku jest niesamowity. Długoterminowo ma wpływ na dorosłego już człowieka (poddawanego masażowi w młodości) w różnych dziedzinach życia. Natomiast zmiany w zachowaniu oraz w funkcjonowaniu organizmu u osoby masowanej widoczne są już w kilka sesji od rozpoczęcia stosowania tej techniki.

Pełną treść artykułu przedstawiającego Badanie, wraz z materiałami dodatkowymi można pobrać klikając poniżej:

[mc4wp_form id=”439″]

*Termin 'Masaż Shantala Dotyk Miłości", jest w Polsce zastrzeżony i prawnie chroniony. Według Międzynarodowej Klasyfikacji Towarów i Usług (klasyfikacja nicejska), numer 44.